• نویسنده : زهره کریمی

    • اهواز- پایگاه خبری رهرو نیوز، زهره کریمی: در سال‌های اخیر، بسیاری از نویسندگان فعال در حوزه ادبیات کودک و نوجوان بر این باورند که از آغاز دهه ۱۳۹۰، به‌واسطه سیاست‌های اتخاذشده و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، بازار نشر آثار تألیفی دچار افت شده است. در همین حال، کتاب‌هایی که با عنوان “کتاب‌های سوپرمارکتی” از آن‌ها یاد می‌شود ـ که اغلب ترجمه‌هایی کم‌هزینه و عامه‌پسند هستند ـ به شکل گسترده‌تری در دسترس کودکان قرار گرفته‌اند.

    به گزارش پایگاه خبری رهرو نیوز: طی دهه‌های گذشته، عرصه کتاب کودک فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه کرده است. دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ را می‌توان دوران طلایی این حوزه دانست و دهه ۱۳۶۰ نیز با حمایت جشنواره‌ها، به رشد آن کمک کرد. اما از دهه ۱۳۹۰ به بعد، روند نزولی با کاهش تیراژ و افت کیفیت همراه شد؛ مسائلی که ناشی از تصمیمات کلان فرهنگی و محدودیت‌های مالی است. در این فضا، ناشران به‌سمت ترجمه آثار خارجی گرایش پیدا کرده‌اند، چراکه هزینه‌های تولید آن، به‌ویژه در زمینه تصویرگری، به‌مراتب کمتر از تولید آثار بومی است.

    نگاه تاریخی به ادبیات کودک در ایران

    مرادی، نویسنده و تصویرگر، در بازخوانی تاریخ ادبیات کودک در ایران، ریشه‌های آن را در بازنویسی افسانه‌های سنتی در اوایل قرن ۱۴ شمسی می‌داند؛ اقداماتی که با تلاش چهره‌هایی همچون صبحی مهتدی و تصویرگرانی چون لیلی تقی‌پور و محسن وزیرمقدم آغاز شد.

    به گفته مرادی، دوران شکل‌گیری ادبیات مستقل کودک به دهه ۱۳۴۰ بازمی‌گردد. این دوره با فعالیت ناشرانی مانند امیرکبیر، نیل و پدیده همراه بود که به‌تدریج از ترجمه به تولید آثار تألیفی پرداختند. در همین بازه زمانی، نویسندگان سرشناسی از ادبیات بزرگسال وارد این حوزه شدند، از جمله سیاوش کسرایی، فروغ فرخزاد و احمد شاملو.

    وی تأکید می‌کند که دهه‌های ۴۰ و ۵۰ اوج رونق ادبیات کودک در ایران بودند، دورانی که هم شورای کتاب کودک و هم نشریاتی نظیر «پیک» سهم قابل‌توجهی در ترویج این ادبیات داشتند. پس از انقلاب، نسل تازه‌ای از نویسندگان و شاعران به این عرصه وارد شد، و شعر کودک به شکلی چشمگیر گسترش یافت.

    با ورود به دهه ۱۳۹۰، شمارگان کتاب‌های کودک به‌شدت کاهش یافت؛ از ۵ هزار نسخه در دهه ۸۰، به کمتر از هزار نسخه در سال‌های اخیر رسیده است. این کاهش، نتیجه مستقیم فشارهای اقتصادی بر ناشران و نویسندگان است که باعث شده بسیاری از آن‌ها شغل نویسندگی را صرفاً به‌عنوان فعالیت جانبی در نظر بگیرند.

    مرادی هشدار می‌دهد که تداوم این روند می‌تواند جایگاه حرفه‌ای نویسندگان و تصویرگران کودک را به خطر بیندازد. تعطیلی جشنواره‌ها، حذف مشوق‌ها و کاهش حمایت‌های فرهنگی موجب شده بسیاری از فعالان این عرصه، انگیزه‌ای برای تولید محتوای کیفی نداشته باشند. وی بر اهمیت برگزاری جشنواره‌ها برای ارتقای سطح آثار تأکید کرده و معتقد است رقابت سالم در این رویدادها به رشد و بالندگی ادبیات کودک کمک می‌کند.

    مرادی در ادامه، انتخاب نویسندگان برجسته را وابسته به نگاه‌های سلیقه‌ای و گاه شخصی می‌داند. به باور او، نبود منتقدان حرفه‌ای و غیبت نهادهای مستقل ارزیاب باعث شده ادبیات کودک نتواند به جایگاه واقعی خود بازگردد.

    از نظر مرادی، اگرچه وابستگی حوزه فرهنگ به حمایت‌های دولتی کاهش یافته، اما دولت باید دست‌کم در مسیر فعالیت آزاد نویسندگان مانعی ایجاد نکند. او خواستار بازبینی سیاست‌های نظارتی و احیای نقش انجمن‌های تخصصی است.

    دغدغه‌های نویسندگان و مشکلات ساختاری

    عظیمی، عضو انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، یکی از بزرگ‌ترین معضلات کنونی را کاهش شدید تیراژ کتاب‌ها می‌داند. وی معتقد است در حالی که تیراژ کتاب‌ها در سال‌های ابتدایی انقلاب به ۲۰ هزار نسخه می‌رسید، امروزه این عدد به حدود ۲ هزار یا حتی کمتر سقوط کرده است. این کاهش، هم بر نویسندگان و هم بر وضعیت اقتصادی ناشران تأثیر گذاشته است.

    عظیمی در کنار مشکلات اقتصادی، به عوامل فرهنگی نیز اشاره دارد. ورود رسانه‌های متنوع، بازی‌های دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی و سرگرمی‌های بصری باعث شده کودکان زمان کمتری برای مطالعه داشته باشند. از سوی دیگر، تمرکز خانواده‌ها و نظام آموزشی بر موفقیت تحصیلی و کنکور نیز انگیزه مطالعه غیردرسی را کاهش داده است.

    وی همچنین از سانسور گسترده در حوزه کتاب کودک انتقاد می‌کند و معتقد است در حالی‌که سایر رسانه‌ها از آزادی بیشتری برخوردارند، نویسندگان کودک محدودیت‌های جدی‌تری را تجربه می‌کنند؛ وضعیتی که باعث می‌شود نویسندگان رغبتی به نوآوری و طرح موضوعات حساس نداشته باشند.

    عظیمی نیز به نکاتی برای اصلاح این روند اشاره می‌کند؛ از جمله حمایت بیشتر از نویسندگان، تقویت رسانه‌ها در معرفی کتاب، تغییر رویکرد آموزش‌و‌پرورش نسبت به کتاب‌های غیردرسی، و به رسمیت شناختن سلیقه‌های نوپدید نوجوانان. وی تأکید می‌کند که خواندن کتاب غیردرسی نه تنها برای رشد فکری کودکان مضر نیست، بلکه حتی می‌تواند توان علمی آن‌ها را تقویت کند.

    ادبیات کودک و نوجوان ایران امروز با چالش‌هایی جدی در زمینه تألیف، انتشار و جذب مخاطب روبه‌روست. کاهش حمایت‌های فرهنگی، مشکلات اقتصادی، نفوذ سرگرمی‌های دیجیتال و ترجیح آثار ترجمه‌ای، همگی به تضعیف تولیدات بومی انجامیده‌اند. سخنان نویسندگان نشان می‌دهد که بدون سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه، اصلاح نظام حمایتی، تقویت نهادهای تخصصی و آزادی بیشتر برای خلاقیت نویسندگان، نمی‌توان انتظار شکوفایی دوباره این حوزه را داشت. آینده ادبیات کودک در گرو توجه جدی به نیازهای واقعی مخاطب و بازتعریف نقش فرهنگ‌ساز نویسندگان داخلی است.

      • منبع خبر : پایگاه خبری رهرو نیوز