دسترسی ها

اهواز- پایگاه خبری رهرو :

در گرمای طاقت‌فرسای تابستان خوزستان، هورالعظیم تشنه و نیمه‌جان هر روز بیش از پیش می‌سوزد. دود غلیظ برخاسته از نیزارهای خشکِ بخش عراقی تالاب، آسمان شهرهای  استان را تیره کرده و نفس مردم را به شماره انداخته است. سال‌ها وعده‌ و وعید برای تأمین حقابه و همکاری فرامرزی بی‌نتیجه مانده و حالا، میان بی‌عملی مسئولان و تشنگی تالاب، زندگی هزاران خانواده خوزستانی در حصار دود گرفتار شده است.

تالاب هورالعظیم، یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های خاورمیانه و آخرین بازمانده تالاب‌های بین‌النهرین، بار دیگر در آتش می‌سوزد؛ بحرانی که حالا برای  روزهای متوالی، دود و بوی سوختگی آن آسمان خوزستان را تیره و تنفس مردم را دشوار کرده است.

این تالاب که همچون یک سپر طبیعی در برابر گرد و غبار و گرمای منطقه عمل می‌کند، سال‌هاست با معضلات کم‌آبی، سدسازی‌های بالادست، بهره‌برداری بی‌رویه و نبود مدیریت مشترک میان ایران و عراق، به نقطه‌ای بحرانی رسیده است. بخش عمده این حریق‌ها در بخش عراقی تالاب رخ می‌دهد و دود غلیظ آن با تغییر جهت باد، مستقیماً به سمت شهرهای مرزی و حتی مرکز استان حرکت می‌کند.

هورالعظیم نه‌تنها زیستگاه هزاران گونه گیاهی و جانوری ارزشمند است، بلکه منبع اصلی معیشت برای جوامع محلی به‌شمار می‌رود. صیادی، کشاورزی و حتی تعدیل دمای منطقه، همه وابسته به پایداری این اکوسیستم شکننده هستند.

خشکی تدریجی تالاب، پوشش گیاهی را به انبوهی از سوخت طبیعی تبدیل کرده که کوچک‌ترین جرقه یا حتی گرمای شدید می‌تواند آن را شعله‌ور کند. کارشناسان تأکید می‌کنند که کاهش سطح آب، عامل اصلی این خودسوزی‌هاست و تا زمانی که حق‌آبه تالاب تأمین نشود، مهار آتش‌سوزی‌ها صرفاً اقدامی مقطعی خواهد بود.

از اواخر تیرماه تابستان  امسال، بخش عمده‌ای از تالاب بین‌المللی هورالعظیم واقع در عراق در اثر خشکی شدید و کمبود حق‌آبه دچار آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای شده است. کارشناسان و منابع رسمی این پدیده را نوعی «خودسوزی» در نیزارهای خشک‌زده تالاب توصیف می‌کنند که به‌صورت مداوم شعله‌ور است .

آتش‌سوزی‌های مکرر، به‌ویژه در بخش عراقی هورالعظیم، پدیده‌ای تازه نیست. اما امسال، شدت و گستره آن به حدی رسیده که دود حاصلش برای چندین روز متوالی، زندگی در شهرهایی چون هویزه، سوسنگرد و حتی اهواز را مختل کرده است. منشأ اصلی این حریق‌ها، خشکی نیزارها و پوشش گیاهی متراکم در شرایط بی‌آبی است؛ عواملی که باعث شده حتی کوچک‌ترین جرقه یا خودسوزی طبیعی، به آتشی گسترده تبدیل شود.

پیامدهای انسانی و بهداشتی؛ افزایش بیماران تنفسی و قلبی، به‌ویژه در هویزه، بستان، سوسنگرد و اهواز. از جمله تبعاتی است که در پی این معضل شاهد ان هستیم از سویی شاخص آلودگی در بسیاری از شهرهای خوزستان به سطح «بسیار خطرناک» رسیده است. کاهش افق دید به کمتر از ۵۰ متر در برخی مناطق و افزایش هزینه‌های درمانی برای بیماران مزمن ریوی نیز از این تبعات است.

دود ناشی از آتش‌سوزی هورالعظیم حاوی ذرات معلق ریز و گازهای سمی است که به‌سرعت کیفیت هوای خوزستان را به مرز هشدار می‌رساند. شهروندان هویزه، سوسنگرد، بستان و حتی اهواز، طی چند روز گذشته با مشکلات تنفسی، سوزش چشم و گلو و محدودیت فعالیت‌های روزمره مواجه شده‌اند.

آلودگی ناشی از این دود می‌تواند خطر بروز بیماری‌های قلبی–عروقی، افزایش حملات آسم و حتی مرگ‌ومیر زودرس را افزایش دهد.  مراکز درمانی و مشاغل نیز در این شرایط با چالش مواجه می‌شوند و زندگی اجتماعی و اقتصادی استان مختل می‌گردد.

ساکنان مناطق مرزی، هر سال با شروع فصل گرما در محاصره دود قرار می‌گیرند. کودکان، سالمندان و بیماران قلبی و ریوی بیشترین آسیب را می‌بینند. ماسک و هشدارهای بهداشتی، تنها مُسکن موقتی است. شهروندان خوزستانی بارها گلایه کرده‌اند که «مسئولان فقط وعده می‌دهند و بعد از فروکش‌کردن بحران، همه چیز فراموش می‌شود.»

سید محمدرضا موالی‌زاده، استاندار خوزستان، با اشاره به وضعیت بحرانی  می گوید:«مدتی است نیزارهای بخش عراقی تالاب دچار خودسوزی می‌شود و دود ناشی از آن در شهرهای مرزی بسیار متراکم است و ابر سیاهی تشکیل شده است. این مسئله در سطح کشور و از طریق دیپلماسی در حال پیگیری است.»

او توضیح داد که با هماهنگی عراق، یک هواپیمای آب‌پاش از تهران اعزام شده و عملیات اطفا از ساعات اولیه صبح انجام می‌شود. در هر عملیات، ۴۰ هزارلیتر آب بر سطح تالاب پاشیده می‌شود، اما گرمای بالای ۴۵ تا ۵۰ درجه امکان پرواز را در بیشتر ساعات روز غیرممکن کرده است. به گفته استاندار، «درمان این وضعیت تنها آب است و پیگیری‌ها برای تأمین حق‌آبه همچنان ادامه دارد.»

عباس پورعاطف، فرماندار هویزه، نیز علت اصلی بحران را کم‌آبی و بی‌توجهی طرف عراقی عنوان  می کند :«بخش عراقی تالاب به دلیل بی‌آبی، تأمین نشدن حق‌آبه و کاهش بارندگی، سال‌هاست دچار آتش‌سوزی‌های مکرر می‌شود و تاکنون اقدام مؤثری از سوی دولت عراق انجام نشده است. این بار هم پدیده خودسوزی به دلیل خشکی شدید، تصاعد گاز و انعکاس نور رخ داده است.»

او هشدار داد که دود غلیظ «زندگی روزمره مردم را مختل کرده» و همکاری فوری عراق برای مهار بحران ضروری است.

کارشناسان محیط‌زیست بارها بر ضرورت ایجاد سازوکار مشترک ایران و عراق برای مدیریت هورالعظیم تأکید کرده‌اند. از تأمین حقابه و جلوگیری از برداشت غیرمجاز آب تا ایجاد سیستم هشدار زودهنگام و تأمین تجهیزات پیشرفته اطفای حریق، همه این‌ها بارها مطرح شده اما در عمل، اجرای مؤثری نداشته است. کمیته‌های محلی برای پایش کیفیت هوا و امدادرسانی به مردم تشکیل شده، اما نتیجه ملموس برای مردم همچنان «هوای آلوده» و «زندگی در دود» است.

هرچند اعزام هواپیمای آب‌پاش، تشکیل کارگروه رفع آلودگی هوا در هویزه و رایزنی‌های دیپلماتیک اقداماتی ضروری محسوب می‌شوند، اما تجربه سال‌های گذشته نشان داده که این تلاش‌ها بیشتر حالت واکنشی داشته و تأثیر پایداری بر کاهش بحران نداشته است.

آتش‌سوزی‌های سال‌های ۱۳۹۷، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۱ به‌خوبی ثابت کرده‌اند که تا زمانی که مشکل ریشه‌ای کم‌آبی حل نشود و مدیریت مشترک میان ایران و عراق شکل نگیرد، مهار این آتش‌سوزی‌ها تنها به تعویق انداختن بحران بعدی است.

از سوی دیگر، نبود تجهیزات کافی برای اطفای حریق در شرایط سخت اقلیمی، فقدان سیستم هشدار زودهنگام و مشارکت محدود جوامع محلی در حفاظت از تالاب، ضعف‌های آشکار در مدیریت بحران را نشان می‌دهد. حتی با وجود تشکیل کارگروه‌ها، دود همچنان در چشم مردم خوزستان است و آسمان استان، هر سال شاهد تکرار این فاجعه زیست‌محیطی است.

هورالعظیم امروز بیش از هر زمان دیگری به آب نیاز دارد. تأمین حق‌آبه از رودخانه‌های بالادست، همکاری مشترک با عراق، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اطفای حریق و پایش ماهواره‌ای، اقداماتی است که باید پیش از آغاز فصل گرما انجام شود.

بی‌توجهی به این تالاب، به معنای ادامه بحران زیست‌محیطی، اقتصادی و بهداشتی برای خوزستان خواهد بود. تا زمانی که اراده‌ای جدی برای حل ریشه‌ای مشکل وجود نداشته باشد، دود آتش‌سوزی هورالعظیم همچنان مهمان ناخواسته خانه‌های مردم خوزستان خواهد بود.

آنچه از مجموع اظهارات مسئولان برمی‌آید، این است که بحران هورالعظیم بیش از آنکه به دلیل «غافلگیری» باشد، نتیجه سال‌ها «بی‌توجهی» و «بی‌عملی» است. اقدامات فعلی، بیشتر واکنشی و موقت است؛ نه پیشگیرانه و پایدار. تا زمانی که آب به تالاب نرسد و همکاری عملی با عراق شکل نگیرد، آتش‌سوزی‌ها ادامه خواهد داشت و دود آن همچنان در چشم مردم خوزستان خواهد رفت.

و در اخر باید گفت هورالعظیم تنها یک تالاب نیست؛ ریه خوزستان و بخشی از هویت محیط‌زیستی ایران است. ادامه این وضعیت می‌تواند موجی از مهاجرت اجباری، بحران‌های بهداشتی و از بین رفتن یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های آبی خاورمیانه را به دنبال داشته باشد. این بحران نیازمند اقدام فوری، هماهنگی ملی و همکاری فرامرزی است تا پیش از آنکه آتش، هورالعظیم را برای همیشه به خاکستر تبدیل کند، جان دوباره به آن بازگردد.