دسترسی ها

در سپیده‌دم، وقتی هنوز نسیم سردِ بامدادی از روی کارون می‌گذرد و روستاهای جنوب در سکوت خنک صبح فرو رفته‌اند، گروهی از کارگران، آرام و بی‌صدا از خانه بیرون می‌آیند. دستمالی بر پیشانی بسته‌اند و بیل و کلنگشان را روی شانه انداخته‌اند. مقصدشان مزارع نیشکر است؛ جایی که زندگی از خاک آغاز می‌شود و با دستان این مردان، طعم شیرینی‌اش در سراسر کشور می‌پیچد.

محمد یکی از آن‌هاست؛ جوانی از اهالی یکی از روستاهای پیرامون کارون. او سال‌هاست در مزارع نیشکر کار می‌کند و می‌گوید:«نیشکر برای ما فقط محصول نیست، زندگی است. نان‌مان، خانه‌مان و آینده‌مان از همین زمین‌هاست.»

کشت نیشکر در خوزستان، تاریخی طولانی دارد؛ تاریخی که به چند دهه پیش بازمی‌گردد، زمانی که اقلیم گرم و خاک حاصلخیز جنوب، فرصت طلایی برای پرورش این گیاه به وجود آورد. امروز، هزاران هکتار از زمین‌های حاصلخیز خوزستان زیر کشت نیشکر رفته و نه‌تنها شکر، بلکه صدها فرآورده دیگر از دل این ساقه‌های سبز به دست می‌آید: از الکل و ملاس گرفته تا کاغذ، خوراک دام و انرژی زیستی.

اما ارزش نیشکر فقط در محصولاتش نیست؛ در مردمانی است که با آن زندگی می‌کنند. هر مزرعه، صدها کارگر را به خود مشغول کرده و پیرامون هر واحد صنعتی، روستاهایی شکل گرفته که اقتصادشان به نیشکر گره خورده است.

بیش از هر چیز، نیشکر موتور اشتغال در جنوب است. در سال‌های اخیر، هزاران فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم برای جوانان خوزستانی فراهم شده است؛ از کارگران کشت و برداشت گرفته تا رانندگان، تکنسین‌ها، کارشناسان آزمایشگاه و نیروهای صنایع جانبی.

در روستاهایی که روزی به دلیل کمبود کار، جوانانشان ناچار به مهاجرت بودند، امروز نیشکر دوباره امید کاشته است. بسیاری از خانواده‌ها با درآمد حاصل از این مزارع، زندگی خود را سامان داده‌اند.

یکی از سرکارگران می‌گوید:«اگر نیشکر نبود، خیلی از ماها باید دنبال کار در شهرهای دور می‌رفتیم. حالا هم کنار خانواده‌ایم، هم کار داریم، هم به زمین خودمان خدمت می‌کنیم.»

این حضور پیوسته، باعث شده روستاها جان دوباره بگیرند؛ مغازه‌ها، مدارس، درمانگاه‌ها و حتی جاده‌هایی که روزگاری خاکی بودند، حالا زیر سایه‌ی همین صنعت جان گرفته‌اند.

در سال ۱۴۰۴، شرکت توسعه نیشکر آمارهایی منتشر کرده که نشان‌دهندهٔ رشد و پویایی این صنعت است. برای نمونه، اعلام شده که تولید شکر به ۶۹۰ هزار تن رسیده است؛مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی از ثبت  این رکوردی در تولید شکر خبر می دهد و می گوید: «با تلاش شبانه‌‌‌روزی کارگران و کارکنان این صنعت، میزان تولید شکر به این میزان رسیده که نقطه عطفی در تاریخ صنعت نیشکر محسوب می‌شود”

دکتر عبدعلی ناصری با اشاره به حرکت این مجموعه صنعتی در مسیر تحقق شعار سال  ادامه می دهد این موفقیت بزرگ، نتیجه برنامه‌‌‌ریزی دقیق، بهره‌‌‌گیری از دانش فنی و عزم جهادی تمامی نیروهای این صنعت است.

در مناطق پیرامونی مزارع نیشکر، اشتغال مستقیم برای هزاران نفر امکان‌پذیر شده است. در روستاهایی که روزگاری به دلیل کمبود کار، جوانانشان ناچار به مهاجرت بودند، امروز صنعت نیشکر جایگزینی شده برای امید. بر اساس گزارشی از سال‌ گذشته، بیش از ۲۶ هزار نفر به صورت مستقیم و ۵ تا ۶ هزار نفر به صورت فصلی در صنعت نیشکر استان خوزستان مشغول به کار بوده‌اند.

صنعت نیشکر خوزستان تنها به تولید شکر بسنده نکرده است. با چالش‌های زیست‌محیطی جنوب، از کم‌آبی تا گرد و غبار، نیشکر نیز خود را تطبیق داده و به بخشی از راه‌حل تبدیل شده است.

در سال‌های اخیر، با بهره‌گیری از سیستم‌های آبیاری نوین، میزان مصرف آب در مزارع کاهش یافته و راندمان تولید افزایش یافته است. هم‌زمان، واحدهای تصفیه پساب و بازچرخانی آب در کارخانه‌ها فعال شده‌اند تا کمترین آسیب به محیط وارد شود.

از ضایعات نیشکر، انرژی برق تولید می‌شود؛ سوختی پاک که بخشی از برق مصرفی کارخانه‌ها و حتی مناطق اطراف را تأمین می‌کند. باقیمانده‌های الیافی ساقه نیشکر نیز به جای سوزانده‌شدن، به کارخانجات تولید کاغذ و کارتن فرستاده می‌شود.

همین رویکردهاست که باعث شده نیشکر، به‌جای تهدید، به الگویی از توسعه پایدار در جنوب کشور تبدیل شود؛ الگویی که نشان می‌دهد می‌توان میان تولید و محیط زیست، تعادل برقرار کرد.

در یکی از مزارع، صدای خنده کارگران در میان نخل‌ها می‌پیچد. دستانشان پینه بسته، پوست‌شان سوخته از آفتاب، اما نگاهشان آرام است. «قلمه»‌های نیشکر را یکی‌یکی در خاک می‌گذارند. خورشید هنوز بالا نیامده و زمین مرطوب از شب گذشته است.

محمد لبخند می‌زند و می‌گوید:«هر قلمه‌ای که می‌کاریم، مثل نهال امید است. وقتی محصول به دست می‌آید و کامیون‌ها پر از ساقه‌های شیرین راهی کارخانه می‌شوند، حس می‌کنیم بخشی از این شیرینی در دل ما هم رشد کرده است.»

کارگران می‌دانند که گرما، رطوبت و سختی کار بخشی از زندگی‌شان است، اما باور دارند تلاش‌شان ارزشمند است. برای آن‌ها نیشکر تنها منبع درآمد نیست، بلکه میراثی است که باید حفظ شود؛ میراثی که نسل بعد نیز از آن روزی خواهد برد.

صنعت نیشکر خوزستان طی سال‌های اخیر، نگاه خود را از تولید صرف شکر فراتر برده است. ایجاد صنایع جانبی، تولید اتانول سوختی، کودهای آلی و فرآورده‌های خوراک دام، بخشی از این تحول است.

همچنین، طرح‌های پژوهشی متعددی برای ارتقای بهره‌وری و حفاظت از خاک در حال اجراست. این اقدامات نه‌تنها باعث افزایش تولید شده، بلکه فرصت‌های شغلی جدیدی برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی منطقه فراهم کرده است.

در کنار این‌ها، توجه به مسئولیت اجتماعی نیز پررنگ‌تر شده است. از ساخت مدارس و مراکز بهداشت در روستاها تا کمک به خانواده‌های آسیب‌دیده از سیل یا خشکسالی، نیشکر نشان داده که فقط یک صنعت اقتصادی نیست، بلکه تکیه‌گاهی برای مردم است.

نیشکر در خوزستان صرفاً محصولی کشاورزی نیست؛ نشانه‌ای از پیوند انسان با زمین است. ریشه‌هایش در خاک فرو می‌رود، ساقه‌هایش به سمت خورشید قد می‌کشند و حاصلش در سفره مردم جاری می‌شود.

این پیوند، ریشه در فرهنگ مردم جنوب دارد؛ فرهنگی که با کار، صبوری و امید معنا می‌یابد. هر سال، با آغاز فصل کشت، مزارع نیشکر دوباره زنده می‌شوند و هزاران کارگر، مهندس و کشاورز با هم فصلی تازه از زندگی را ورق می‌زنند.

محمد در پایان روز، وقتی آفتاب رو به غروب می‌رود و کارگران از مزرعه برمی‌گردند، روی خاک داغ می‌نشیند و به زمین نگاه می‌کند. لبخند کم‌جانی می‌زند و می‌گوید:

«هرچه داریم از همین خاک است. نیشکر برای ما مثل نفس است؛ اگر نباشد، روستا خالی می‌شود.»

وقتی کارگران سوار وانت‌ها می‌شوند و از جاده‌ی خاکی میان مزارع عبور می‌کنند، پشت سرشان غبار بالا می‌رود و میان ساقه‌های بلند نیشکر گم می‌شود. صدای موتور ماشین با صدای باد در هم می‌آمیزد.

آفتاب رو به افول است و نسیم عصرگاهی بوی شکر تازه را از کارخانه‌های دوردست می‌آورد. خوزستان در این ساعت، چهره‌ای شیرین‌تر دارد؛ چهره‌ای که ریشه در رنج و کار دارد، اما ثمرش امید است.

نیشکر خوزستان امروز نه‌فقط محصولی برای اقتصاد کشور، بلکه سرمایه‌ای انسانی و فرهنگی است که در سخت‌ترین شرایط، زندگی را ادامه داده و نشان داده است که شیرینی واقعی در دل تلاش نهفته است.