سالهاست که مردم خوزستان به ویژه اهواز و جنوب خوزستان با معضل آلودگی هوا ناشی از ریزگرد ها و گازهای تولید شده توسط صنایع نفت و فولاد و کربن و نیشکر مواجه هستند و مسئولان اعم از دولتی ها و مجلسی ها و دستگاه قضا همواره واکنش‌هایی نشان می‌دهند و اقداماتی می‌کنند اما مشکل همچنان باقی است.
«آلوده کردن هوا» از مصادیق آشکار و بارز تخریب محیط زیست است. البته این پدیده همه مردم جهان را با مشکل مواجه کرده است و لذا از دغدغه های مجامع جهانی است تا جایی که گاهی مشکلات و بحران های محیط زیست را در شمار مهم‌ترین مشکلات اصلی بشر معاصر شمرده‌اند.

در ماههای اخیر با سردشدن هوا، پدیده وارونگی ناشی از تجمیع گازهای گلخانه ای ناشی سوخت خودروها، به آلودگیهای همیشگی ناشی از صنایع و کارخانجات اطراف اهواز اضافه شد تا با حضور ناخوانده پدیده گرد و خاک و ریزگرد که از سال ۸۴ مهمان مردم خوزستان شده است آب خوش از گلویشان پایین نرود. شب گذشته شامگاه یکم اسفند ناگهان از آسمان پرهای سیاه بر مردم بارید صبح که شد باخبرشدیم که آنها خاکسترهای ناشی از سوزاندن اضافات ساقه های نیشکر بوده است که وزش باد به اهواز آورده است!

در این زمینه از سوی پایگاه خبری خوزستان (خوزنا) مصاحبه ای با حجت الاسلام و المسلمین رضا حیدری، از مجتهدان جوان و پژوهشگران برتر حوزه علمیه خوزستان انجام داده ایم که در ادامه می خوانید:

خوزنا:
آیا حفظ محیط زیست و بویژه « هوا » در منابع اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است؟

حجت الاسلام رضا حیدری: اسلام، دینی کامل و جامع است و جاودانگی آن برای همه انسانها تا آخرین انسانی که روی کره خاکی زندگی خواهد کرد بدیهی است و لذا نسبت به هر آنچه دغدغه بشر است از جمله بحثهای محیط زیست اهتمام دارد.
آیات زیادی در قرآن به محیط زیست، نمادها و مظاهر آن اشاره دارد و گاهی پژوهشگران عدد آن را به بیش از دویست رسانده اند هرچند همه آنها از آیات الأحکام نیستند یعنی در فرایند استنباط احکام فقهی مورد استفاده و استناد قرار نمیگیرند بلکه جنبه های الهیاتی، اخلاقی، عقیدتی دارند.
در روایات و احادیث رسیده از معصومان علیهم السلام هم مواردی داریم که همه اینها موجب شده در کتابهای فقهی هرگونه آلوده کردن آب و هوا و تخریب محیط زیست « حرام شرعی» دانسته شود و اگر کسی اقوال فقها را در ابواب مختلف جستجو کند اجماع آنها را تحصیل خواهد کرد البته در کتب فقهی باب مستقلی وجود ندارد و این شاید ناشی از نگاه فردگرایانه ایشان به فقه بوده باشد که در دوره های عدم حاکمیت فقها رایج بوده است.
تعدادی از قواعد و اصول فقهی هم داریم که در موارد مختلف حفاظت از محیط زیست، یک یا چند قاعده قابل اجراست؛ قاعده لاضرر، اختلال نظام، افساد فی الارض، اسراف، ضمان، اتلاف، مصلحت، عدالت و….

خوزنا: از منظر فقهی مسئولیت آلودگی هوا بر عهده چه کسی است؟ آیا اساساً جنبه حقوقی این موضوع در فقه دیده شده یا صرفاً توصیه ها اخلاقی و الهیاتی است؟

استاد رضا حیدری: هوا و فضا از ثروتهای عمومی است و اختیار آن با حکومت و مدیریت است. برخی فقیهان معاصر تصریح کرده اند که هوا و فضا در شمار « انفال» است لذا نقش حاکمیت، در حفظ آن جدی است و باید برای فضا و هوا و همه آنچه محیط زیست نامیده میشود برنامه ریزی کند و در برابر متجاوزان به طبیعت از حقوق مردم صیانت و حفاظت کند البته این منافات با مسئولیت آحاد مردم ندارد که باید علاوه بر اینکه خودشان به آلودگی هوا دامن نزنند، متخلفان را نیز نهی از منکر کنند اما به هر حال این قدرت های مدیریتی هستند که باید مسئولیت امور را بپذیرند و مسئول در فرهنگ دینی یعنی کسی که در مقابل مردم و خدا پاسخگوست.
لذا اگر بر اثر قصور و کوتاهی مسئولان، عده ای سودجو یا منفعت طلب به طبیعت و انسان ها و حیوانات و گیاهان ضرر بزنند و آسیب برسانند مسئولان هم ضامن هستند یعنی باید خسارت‌ها را جبران کند زیرا کوتاهی و ترک فعل آنها اصطلاحاً « سبب » است هرچند « مباشر» فرد دیگری بوده است. از آن بالاتر جایی است که مثلاً با صدور مجوز بهره‌برداری بی‌رویه و خارج از ضابطه موجبات تخریب محیط زیست و ضرررساندن به مردم را فراهم کنند.

خوزنا: گاهی مسئولان در سازمانهای مختلف واکنشهایی نشان میدهند و هشدارهایی می دهند مثلا مسئولان بهداشت و درمان توصیه می کنند که در روزهایی که هوا آلودگی بیشتری دارد بیماران تنفسی و سالخوردگان و زنان باردار از خانه خارج نشوند. یا مسئولان مدیریت شهری و استان یک روز را تعطیل اعلام می‌کند تا تردد ها کاهش پیدا کند یا ساعات کاری را کاهش می دهند یا مثلاً به صنایع آلاینده اعلام می شود که در روزهایی که آلودگی هوا ناشی از پدیده وارونگی و گازهای گلخانه ای را شاهد هستیم آلودگی مضاعف ایجاد نکنند آیا اینها کفایت میکند و از آنها سلب مسئولیت میکند؟

حجت الاسلام و المسلمین حیدری: قطعا این قبیل اقدامات و هشدارها حداقل کاری است که میتوانند انجام دهند و ممکن است میزان خسارتها را کاهش دهد اما کافی نیست بلکه باید اقدامات جدی تری صورت گیرد مثلاً ارگانهای دولتی باید مکانهای خیزش گرد و غبار را شناسایی کنند و با اختصاص بودجه و رایزنی و اقدام جدی این کانونها را مهار کنند خواه داخل کشور باشند خواه خارج از کشور. بی شک حتی خارج ازکشور بودن کانونها، سلب مسئولیت نمیکند. و برای هیدروکربنهای سوخته نشده و دی اکسید کربن و سرب و سایر گازها و ذرات معلق سمی که ناشی از صنایع آلاینده و خودروهای غیر استاندارد هستند تدبیری بیندیشند . و مجلس نیز قوانین حفظ محیط زیست را به روزرسانی و قابل اجرا و ارزیابی کند. دستگاه قضا هم برخوردش با متخلفان عاجل و قاطع باشد.

پایان مصاحبه
نصیبه نوروزی. تاریخ مصاحبه ۱۴۰۰/۱۲/۰۲